معرفی 4 مورد از انواع روش تحقیق در مقاله‌نویسی

ایجاد شده توسط محیا یوسفی در مقالات 1403/10/26
به اشتراک گذاری

روش تحقیق مجموعه‌ای از اصول، فنون و مراحل سیستماتیک است که پژوهشگر به منظور پاسخ دادن به سؤالات تحقیق و رسیدن به اهداف پژوهش از آن‌ها برای جمع‌آوری، تحلیل و تفسیر داده‌ها استفاده می‌کند. انواع روش تحقیق بر پایه اصول علمی تدوین می‌شود و انتخاب مناسب آن‌ها به نوع پژوهش و ماهیت مسأله پژوهشی بستگی دارد. استفاده از آن‌ها میزان دقت و صحت نتایج پژوهش را بالا می‌برد، به آن ساختار و انسجام می‌بخشد، استلال‌های علمی و در نتیجه اعتبار علمی تحقیق را تقویت می‌کند، از مقالات مرجع معتبری برای پژوهش‌های آینده می‌سازند و ... . بنابراین انتخاب و اجرای صحیح آن نقش مهمی در موفقیت یک مقاله خواهد داشت.


انواع روش تحقیق


انواع روش تحقیق را می‌توان به طور کل بر اساس ماهیت پژوهش، هدف پژوهش و شیوه گردآوری داده‌ها دسته‌بندی کرد که عبارتند از:


1. بر اساس ماهیت پژوهش


این دسته‌بندی با نوع داده‌ها و تحلیل‌هایی که انجام می‌شود مرتبط است:


روش تحقیق کیفی: این روش برای بررسی پدیده‌های اجتماعی و انسانی، درک عمیق از رفتارها، انگیزه‌ها و تجربیات به کار برده می‌شود. داده‌های آم معمولاً غیرعددی هستند و از طریق مصاحبه، مشاهده و تحلیل محتوا جمع‌آوری می‌شوند؛ مثلاً برای مطالعه فرهنگ یک جامعه. این روش همراه با درک عمیق، انعطاف‌پذیری بالا و جزئی‌نگری است اما تعمیم‌پذیری محدودی دارد، زمان بر است و تفسیر نتایج آن ممکن است وابسته به سوگیری پژوهش باشد.


روش تحقیق کمی: این روش برای بررسی پدیده‌ها از طریق داده‌های عددی و روش‌های آماری مورد استفاده قرار می‌گیرد. مثلاً برای بررسی تأثیر یک دارو بر فشار خون. این روش امکان تعمیم‌پذیری، تکرارپذیری و دقت و اعتبار پژوهش را بالا می‌برد اما در درک جزئیات با محدودیت‌هایی روبه‌رو است، به خاطر وابستگی به عددها برای بررسی برخی مسائل انسانی مناسب نیست و در کل انعطاف‌پذیری کمتری دارد.


روش تحقیق آمیخته یا ترکیبی: در این روش چنان که از عنوانش پیدا است از روش‌های کمی و کیفی برای بررسی جامع‌تر یک موضوع استفاده می‌شود. مثلاً برای تحلیل تأثیرات اجتماعی و عددی سیاست‌های آموزشی. این روش از جامعیت، انعطاف‌پذیری و اعتبار بالا برخوردار است اما ترکیبی بودن سبب پیچیدگی در اجرا، هزینه‌بر بودن و احتیاج به تحلیل‌های پیچیده می‌شود.


2. بر اساس هدف پژوهش


این دسته‌بندی بر اساس دلیل انجام تحقیق و هدف نهایی آن است:



  • روش تحقیق بنیادی: از این روش برای گسترش دانش نظری بدون توجه مستقیم به کاربرد عملی استفاده می‌شود. مثلاً برای تحقیق درمورد ساختار اتمی.

  • روش تحقیق کاربردی: از این روش برای حل مسائل واقعی و عملی استفاده می‌شود. مثلاً برای طراحی سیستم جدید مدیریت منابع انسانی.

  • روش تحقیق توسعه‌ای: این روش برای بهبود ابزارها، فرایندها یا محصولات جدید به کار برده می‌شود. مثلاً برای تولید یک نرم‌افزار آموزشی.


3. بر اساس شیوه گردآوری داده‌ها


این دسته‌بندی به نحوه جمع‌آوری اطلاعات برای تحقیق اشاره دارد:


روش تحقیق توصیفی: این روش بر توصیف وضعیت موجود یا ویژگی‌های پدیده‌ها تکیه دارد. مثلاً در بررسی نرخ بیکاری در یک شهر. این روش ساده و قابل درک است، به هزینه کمی نیاز دارد و از انعطاف‌پذیری برخوردار است اما در آن جای بررسی علل خالی است و تنها به داده‌های موجود اکتفا می‌کند.


روش تحقیق همبستگی: این روش برای بررسی رابطه بین دو یا چند متغیر بدون تعیین علت و معلول به کار برده می‌شود. مثلاً برای بررسی رابطه بین ورزش و سلامت روان. این روش نیاز به کنترل زیادی ندارد و سریعتر و کم‌هزینه‌تر از برخی روش‌ها است اما امکان وجود متغیرهای مداخله‌گر در آن وجود خواهد داشت.


روش تحقیق علمی – مقایسه‌ای: با این روش می‌توان به مقایسه گروه‌ها برای یافتن علل تفاوت‌ها پرداخت. مثلاً برای بررسی تأثیر جنسیت بر عملکرد تحصیلی.


روش تحقیق آزمایشی: این روش برای بررسی رابطه علت و معلول از طریق کنترل متغیرها در یک تحقیق مناسب خواهد بود. مثلاً برای در بررسی تأثیر یک روش تدریس بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان. این روش از امکان کنترل و اعتبار درونی بالا برخوردار است و امکان پیش‌بینی تغییرها را بر حسب تغییر متغیرها فراهم می‌کند اما شرایط پژوهش معمولاً غیرواقعی است، پرهزینه و زمان بر است و گاه با برخی محدودیت‌های اخلاقی روبه‌رو است.


روش تحقیق نیمه آزمایشی: این روش شبیه به تحقیق آزمایشی است با این تفاوت که در آن کنترل کامل متغیرها ممکن نیست. مثلاً مطالعه تأثیر آموزش آنلاین در مناطق محروم.


روش تحقیق تاریخی: این روش برای تحلیل و تفسیر وقایع گذشته بسیار مناسب است؛ مثلاً بررسی علل سقوط یک امپراتوری. این روش برای پیش‌بینی روندها آینده مفید است اما در دسترسی به منابع معتبر محدودیت‌ها هست و احتمال تفسیر نادرست داده‌های تاریخی وجود دارد.


روش تحقیق پیمایشی: در این روش از طریق طراحی پرسشنامه یا مصاحبه به جمع‌آوری اطلاعات می‌پردازند. مثلاً برای نظرسنجی از مشتریان درباره یک محصول. این روش برای نمونه‌های بزرگ مناسب است، سرعت بالایی فراهم می‌کند و تطبیق‌پذیر است اما صحت داده‌ها به صداقت و دقت پاسخ‌دهندگان وابسته است، سطحی است و امکان سوگیری ابزار در آن وجود دارد.


روش تحقیق موردی: این روش برای مطالعه عمیق یک نمونه یا مورد خاص مناسب خواهد بود. مثلاً برای تحلیل عوامل موفقیت یک شرکت خاص در بازار.


4. بر اساس زمان تحقیق



  • روش تحقیق مقطعی: در این روش جمع‌آوری داده‌ها در یک مقطع و زمان خاص صورت می‌گیرد. مثلاً بررسی سلامت دانش‌آموزان در سال جاری.

  • روش تحقیق طولی: در این روش داده‌ها به جای یک مقطع خاص در طول زمان جمع‌آوری می‌شوند. مثلاً مطالعه رشد زبانی کودکان از 2 تا 10 سالگی. این روش برای بررسی تغییرات در طول زمان مناسب است و از اعتبار بالا برخوردار است اما زمان بر و پرهزینه است و احتمال کاهش مشارکت در طول زمان مطالعه وجود دارد.


نحوه انتخاب روش تحقیق مناسب


برای اینکه از میان انواع روش تحقیق مناسبترین را انتخاب کنید ابتدا باید مسأله، هدف و ماهیت داده‌های مورد نیاز خود را مشخص کنید تا بر حسب آن‌ها و مطابق با آن‌ها بهترین روش تحقیق را برگزینید. علاوه بر این زمان، منابع پولی و انسانی در دسترس را ارزیابی کنید. قلمرو و حوزه تحقیق خود و نیز سطح کنترل مورد نیاز را در نظر بگیرید. به روش جمع‌آوری داده‌ها و نیز و محدودیت‌ها و چالش‌های احتمالی در دسترسی به آن‌ها فکر کنید. در نهایت با افراد متخصص و باتجربه مشورت کنید. همه این عوامل در کنار یکدیگر به شما کمک خواهند کرد که بر اساس نیازهای پژوهش روش تحقیق مناسب را انتخاب کنید.


چالش‌های معمول در انتخاب و پیاده‌سازی روش تحقیق


برخی از مهم‌ترین چالش‌ها در این مسیر از قرار زیر هستند:



  • مواجهه با ناتوانی در تعیین دقیق مسأله و سؤال تحقیق.

  • انتخاب روش تحقیق نادرستی که با موضوع و مسأله تطابق ندارد.

  • محدودیت در منابع مالی یا انسانی و نیز کمبود زمان.

  • مواجهه با دشواری در فرایند پیدا کردن جامعه آماری مناسب یا عدم همکاریو

  • مخدوش شدن نتایج در اثر سوگیری محقق یا ابزارهای جمع‌آوری داده.

  • مواجهه با محدودیت‌های اخلاقی مانند حفظ حریم خصوصی، رضایت آگاهانه و یا آسیب احتمالی به فرد.

  • دشواری مواجهه با روش‌‌های آماری پیچیده یا کار با نرم‌افزارهای تخصصی.

  • تغییر در شرایط محیطی یا دسترسی به داده‌ها می‌تواند مسیر تحقیق را مختل کند.

  • استفاده از ابزارهای نامناسب مثل پرسشنامه‌های ناقص و فاقد استاندارد لازم.

  • تأثیر تمایلات و دیدگاه‌های محقق بر تفسیر نتایج تحقیق در صورتی که از روش‌های بی‌طرف استفاده نشود.

  • محدود شدن نتایج تحقیق فقط به جامعه یا موقعیت خاص.

  • تأخیر در انجام و تکمیل هر مرحله می‌تواند پیشرفت کل پروژه را مختل کند.

  • مقابله با این چالش‌ها با داشتن برنامه‌ریزی دقیق، بخورداری از دانش کافی و آمادگی لازم برای مدیریت محدودیت‌ها امکان‌پذیر خواهد بود.


سخن پایانی

آشنایی با انواع روش تحقیق بی شک اهمیت ویژه‌ای در پیشبرد موفقیت‌آمیز فرایند پژوهش خواهد داشت زیرا انتخاب روش تحقیق درست و متناسب با موضوع، به طور مستقیم بر کیفیت، دقت و اعتبار تحقیق اثر خواهد گذاشت و آن را تضمین خواهد کرد. این به محققان کمک خواهد کرد تا مطابق با نیازها و نوع، اهداف و ماهیت تحقیق خود مناسبترین روش را انتخاب و از آن به طرز بهینه استفاده کنند.


این امر به مدیریت بهتر منابع و زمان پژوهش و حل گام به گام مسائل پیچیده خواهد شد. استفاده از روش تحقیق مناسب حتی به ارزیابی بهتر تحقیق و شناخت نقاط ضعف و قوت آن و تسهیل فرایند گزارش‌دهی و انتشار نتایج خواهد شد و آن‌ها را برای سایر پژوهشگران قابل فهم کاربردی خواهد کرد.


بنابراین اگر انجام یک پژوهش حرفه‌ای یا نوشتن یک مقاله بی‌نقص برای شما دغدغه است بهتر است برای شناخت انواع روش تحقیق و انتخاب روش تحقیق مناسب با موضوع خود وقت کافی بگذارید و به مطالعه و کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه بپردازید و حتی با شرکت در دوره آموزش روش تحقیق و مقاله نویسی، انجام تمرینات عملی در این حوزه را مد نظر قرار دهید.

نظرات (0)

به اشتراک گذاری

این پست را با دیگران به اشتراک بگذارید