قانون اساسی چیست و چند اصل دارد؟

قانون اساسی در واقع بلندپایه‌ترین سند حقوقی یک کشور است که نظام حاکم را تعیین کرده و به عنوان راهنمایی برای تنظیم دیگر قوانین عمل می‌کند؛ در واقع هیچ قانونی نباید در تقابل با قانون اساسی باشد.

قانون اساسی جمهوری اسلامی در تاریخ 24 آبان 1358، توسط مجلس خبرگان قانون اساسی تدوین شد و در تاریخ 11 و 12 آذر 1358، در یک همه‌پرسی به تصویب رسید.

10 سال بعد از آن یعنی در سال 1368، با حکم امام خمینی (ره) به رئیس جمهور وقت، سید علی خامنه‌ای، تغییراتی در قانون اساسی اعمال شد و این تغییر و بازنگری در تاریخ 6 مرداد 1368، پس از همه‌‌پرسی بازنگری به تصویب رسید.

قانون اساسی چند اصل دارد؟

قانون اساسی ابتدا در 175 اصل تدوین شد و پس از انجام بازنگری‌ مذکور در 177 اصل به تصویب نهایی رسید که در چهاده فصل تقسیم‌بندی شده است. موضوعیت این فصلها به طور کلی عبارت است از:

• فصل اول به اصول کلی‌ای که پایه‌های اصلی نظام را تشکیل می‌دهند می‌پردازد از جمله ایمان به خدای واحد، وحی الهی، معاد، عدل خداوند، امامت و رهبری مستمر و کرامت و ارزش والای انسان، لزوم تسلیم در برابر خدا و نقش بنیادی وحی در تعیین قوانین.


• فصل دوم به موضاعاتی مانند زبان، خط، تاریخ و پرچم رسمی کشور می‌پردازد. زبان و خط رسمی کشور فارسی است اما استفاده از زبانهای محلی یا قومی در مطبوعات و رسانه‌ها و نیز تدریس آنها مجاز است.
  مبدأ تاریخ رسمی کشور هجرت پیامبر است و تاریخهای هجری شمسی و هجری قمری هر دو معتبر خواهند بود. پرچم کشور با سه رنگ سبز و سفید و قرمز و شعار «الله اکبر» که علامت مخصوص جمهوری اسلامی است مشخص شده است.


• فصل سوم شامل اصولی است که تضمین‌ کننده حقوق و آزادی‌های اساسی ملت هستند. همه در برابر قانون برابر هستند، همه بدون توجه به نژاد، زبان، مذهب و جنسیت از حقوق برابر برخوردار هستند. هدف تحقق عدالت اجتماعی و حفظ کرامت انسانی برسند.


• فصل چهارم بر این تمرکز دارد که تمامی قوانین و مقرارت از جمله قوانین اقتصادی، اداری و فرهنگی باید بر مبنای موازین اسلامی تعیین و تنظیم شوند. تشخیص این هماهنگی و انطباق بر عهده فقهای شورای نگهبان است.


• فصل پنجم بیان می‌کند که حاکمیت مطلق بر جهان و انسان تنها از آن خدا است و او انسان را بر سرنوشت اجتماعی‌اش حاکم کرده است. هیچکس نمی‌تواند این حق الهی را به نفع خود یا گروهی خاص از انسان بگیرد


• فصل ششم به قوه مقننه می‌پردازد و ساختار، وظایف و اختیارات مجلس شورای اسلامی را شرح می‌دهد. مجلس متشکل از نمایندگانی است که به صورت مستقیم و با رأی مردم انتخاب ‌می‌شوند. علاوه بر اینها این فصل به شرایط انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان، کیفیت انتخابات و شیوه تصویب قوانین نیز می‌پردازد.


• فصل هفتم متشکل از اصولی است که به تشکیل شوراهای مختلف مانند شورای اسلامی شهر و روستا، شورای استان، شورای عالی استانها و شرح وظایف آنها می‌پردازد. این شوراها نقش مهمی در مدیریت محلی و نیز مشارکت مردم در تعیین سرنوشت خود دارند.


• فصل هشتم به تعیین رهبر و نیز وظایف او یا شورای رهبری می‌پردازد. رهبر توسط مجلس خبرگان انتخاب می‌شود و وظایفی مانند تعیین سیاست‌های کلی نظام، فرماندهی کل نیروهای مسلح و نظارت بر اجرای سیاست‌های کلی نظام، برعهده او دارد.


• فصل نهم به قوه مجریه اختصاص دارد و بر مواردی مانند وظایف و اختیارات رئیس جمهور، وزرا و سایر نهادهای اجرایی تمرکز دارد. رئیس جمهور پس از رهبر بالاترین مقام رسمی کشور است و وظیفه او اجرای قانون اساسی هدایت قوه مجریه است.


• فصل دهم قانون اساسی مربوط به سیاست خارجی است و بر اصولی مانند نفی هر گونه سلطه‌جویی و سلطه‌پذیری، حفظ استقلال همه‌جانبه و تمامیت ارضی کشور، دفاع از حقوق تمام مسلمانان و عدم تعهد در مقابل قدرتهای سلطه‌گر و ترویج روابط صلح‌آمیز با دولتهای غیرمحارب، تمرکز دارد.


• فصل یازدهم مربوط قوه قضائیه است و بیان می‌کند که قوه قضائیه یک نهاد مستقل است که مسئول حمایت از حقوق فردی و حقوق اجتماعی و نیز تحقق و اجرای عدالت است. رسیدگی به دعاوی، نظارت بر اجرای درست قوانین و ممانعت از وقوع جرم از جمله وظایف اصلی این نهاد هستند.


• فصل دوازدهم به موضوعات مربوط به صدا و سیما می‌پردازد و به تأمین آزادی بیان و نشر اندیشه‌ها با رعایت موازین اسلامی و مصالح کشور، تأکید دارد. مسئولیت انتصاب و برکناری رئیس صدا و سیمای جمهوری اسلامی بر عهده رهبر است.
  نظارت بر عملکرد این سازمان نیز برعهده شورایی متشکل از نمایندگان رئیس جمهور و رئیس قوه قضائیه و مجلس شورای اسلامی است.


• فصل سیزدهم قانون اساسی به شورای عالی امنیت ملی می‌پردازد. این شورا با ریاست رئیس جمهور وقت تشکیل می‌گردد و مهمترین وظایف آن عبارتند از تعیین سیاستهای امنیتی و دفاعی کشور، هماهنگی فعالیتهای سیاسی، اطلاعاتی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در رابطه با تدابیر کلی دفاعی-امنیتی و مقابله با تهدیدات داخلی و خارجی با بهره‌گیری از امکانات مادی و معنوی کشور.


• موضوع فصل چهادهم بازنگری در قانون اساسی است و دربر دارنده اصول و مقرراتی است که شیوه و شرایط بازنگری و اصلاح قانون اساسی را معین می‌سازند. بر اساس این فصل برخی اصول اساسی مانند اسلامی بودن نظام، جمهوری بودن حکومت و ولایت فقیه غیر قابل تغییر هستند.

افراد می‌توانند با شرکت در یک دوره قانون اساسی جمهوری اسلامی با اصول اساسی این قانون و شرح و تفسیر جزئیات آن به طور کامل آشنا شوند.

ویژگی‌های قانون اساسی چیست؟

• برخلاف سایر قوانین که به جزئیات مسائل می‌پردازند قانون اساسی بر مسائل کلی متمرکز است.


• لازم است که قانون اساسی با مبانی اعتقادی مردم یک جامعه در هماهنگی کامل باشد.


• قانون اساسی باید با منافع ملی هماهنگ باشد و باورها و اعتقادات مردم را به چالش نکشد تا از این طریق قابلیت اجراداشته باشد.


• قانون اساسی باید در مطابقت با اصول حقوقی باشد.


• اصول و موارد قانون اساسی باید با هم هماهنگ و بین آنها تقابل و تعارضی نباشد؛ این امر اعتبار آن را تضمین می‌کند.


• قانون اساسی مدون باید فصل‌بندی منظمی داشته باشد و هر فصل بر یک موضوع مشخص تمرکز داشته باشد.


• قوانین باید خالی از ابهام و واضح و روشن باشند تا به هنگام تفسیر و تبیین آنها مشکلی به وجود نیاید.


• نظام سیاسی کشور بر پایه جهوریت است و مردم در تعیین سرنوشت خود مشارکت دارند.


• قانون اساسی حقوق و آزادی‌های اساسی افراد را تضمین می‌کند.


• با هدف ممانعت از تمرکز قدرت در یک نهاد خاص بر تفکیک قوای مجریه، قضائیه و مققنه تمرکز دارد.


• و ...